Witaj!

Ocena wątku:
  • 49 Głosów - 2.94 Średnio
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Mniejsze zło
#1
MNIEJSZE ZŁO
Film fabularny w reżyserii Janusza Morgensterna z 2009 roku.
języki: polski
Nie każda książka inspiruje Adama Michnika do opublikowania eseju na łamach "Gazety Wyborczej". Dlaczego wydany w 2006 roku Cały czas Janusza Andermana, w roku następnym nominowany do prestiżowej literackiej Nagrody Nike, znalazł uznanie w oczach naczelnego redaktora "Gazety"? W wydaniu świątecznym z 18 marca 2007 roku Michnik napisał:
"Ta książka opowiada o moich czasach, o mojej formacji i generacji. Opowiada z perspektywy człowieka, który ma w sobie coś z Piszczyka - bohatera niezapomnianego 'Zezowatego szczęścia', coś z wyznań hochsztaplera Feliksa Krulla, coś z tego dziwacznego ducha nieautentyczności epoki, w której grasują autentyczni kabotyni. Taka właśnie jest Polska dzisiejsza. Polska niepodległa i demokratyczna, ale przecież z tamtych czasów zrodzona, z tamtych kontaktów i uwikłań, z tamtych emocji i determinacji, z tamtych karier i z tamtej degrengolady. Ta książka drażni, złości, prowokuje. Nie ma w niej kultu flagi narodowej, nie ma mitologizacji 'Solidarności' ani 'wykorzystywania' Jana Pawła II dla polskości, ani też kultu świętej Faustyny, który - zdaniem pewnego polityka z Krakowa - będzie się dynamicznie rozwijał, gdyż odpowiada współczesnym potrzebom mistycznym i może służyć promocji Polski w świecie. Janusz Anderman przekłuwa balony naszych mitologii z chirurgiczną precyzją, przenikliwie opisując, jak 'sztuka prześlizgu' stała się składnikiem codziennej egzystencji".
Bohaterem książki Andermana - i zrealizowanego na jej podstawie filmu Mniejsze zło Janusza Morgensterna - jest literat, któremu pod koniec lat 70. udało się opublikować wiersz w miesięczniku "Nowy Wyraz". To wystarczyło, by zostać zadeklarowanym pisarzem, którego nazwisko zaczęło pojawiać się w państwowych mediach. Pisarz w pełni korzysta ze swoich przywilejów - kokietuje władzę, sympatyzuje z opozycją, a przy okazji zawala studia. Przed pójściem do wojska ratuje go egzaltowana eseistka, której siostra jest ordynatorem w szpitalu psychiatrycznym w Tworkach. W zakładzie psychiatrycznym literat spotyka schizofrenika piszącego powieść. Po jego samobójstwie bohater przejmuje brudnopis, który publikuje poza cenzurą pod swoim nazwiskiem, dzięki czemu zyskuje rozgłos, sławę i pieniądze. Wybucha Sierpień '80. Pisarz angażuje się w działalność związkową, poproszony o napisanie słuchowiska dla zagranicznej rozgłośni, kradnie tekst odrzucony przed laty w Polskim Radiu. Po ogłoszeniu stanu wojennego angażuje się w działalność opozycyjną. Zatrzymany bez bezpiekę trafia do więzienia...

W tym miejscu Morgenstern zamyka swą opowieść, dając do zrozumienia, że młody literat odpokutował swoje grzechy. Jednak Anderman kontynuuje opowieść o losach bohatera, ukazując wspomnianą przez Michnika "sztukę prześlizgu", gwarantującą wygodne, oparte ma cwaniactwie i konformizmie, egzystowanie zarówno w trudnych latach 80., jak i po 1989 roku. W eseju Michnika nie brakuje goryczy: wprawdzie bohater powieści Andermana jest literatem, ale przedstawiony na kartach powieści sposób bytowania był w tamtych czasach powszechny i właściwy dla wielu środowisk, nie tylko zresztą artystycznych. Przyczyną była patologia obowiązującego wówczas systemu i w rezultacie, charakterystyczne dla epoki, podwójne myślenie. Podwójne myślenie zmuszało członków partii do potępiania działalności Kościoła a jednocześnie chrzczenia dzieci po kryjomu. Anderman z właściwą sobie zgryźliwością dowodzi, że powszechne w latach 70. postawy ocalały w III Rzeczypospolitej i stały się udziałem także tych, za sprawą których dokonała się ustrojowa transformacja przełomu lat 80. i 90. Nie ogranicza się przy tym wyłącznie do sfery aktywności społeczno-politycznej, dotyka również stosunków międzyludzkich, także tych najbardziej intymnych, jak i relacji rodzinnych. Bohater Andermana w każdej sferze pozostaje niedojrzałym, wiecznym nastolatkiem, który nawet nie próbuje zmierzyć się z rzeczywistością.

Oto materiał, przed jakim stanął Janusz Morgenstern. Tak fascynujący, że sędziwy reżyser (ur. w 1922) zdecydował się na powrót za kamerę po dziewięcioletniej przerwie. W jego ujęciu "Mniejsze zło" jest filmem o ogromnym potencjale, w którym niedojrzałe zrazu poczynania bohatera przesuwają się na drugi plan. To, co w filmie wydaje się najistotniejsze, to nakreślenie polskiej rzeczywistości przełomu lat 70. i 80., ukazanie, jak głębokich przemian dokonało w polskiej mentalności powstanie "Solidarności", ale przede wszystkim nakreślenie wnikliwego portretu polskiego społeczeństwa tamtego okresu. Portretu wiarygodnego, choć - z perspektywy minionego czasu - zapewne szokującego. Ten szok jest miarą sukcesu filmu, ale i społecznego postępu: w dziejach narodu okres 20-30 lat nie należy do nazbyt odległych, lecz droga, jaką przebyli w tym czasie Polacy, wydaje się ogromna.

Film Morgensterna zwraca uwagę starannością realizacji. Obok doświadczonego reżysera i nie mniej cenionego producenta stanęli znani i popularni aktorzy z Lesławem Żurkiem w roli głównej, Januszem Gajosem i Anną Romantowską jako jego rodzicami, Borysem Szycem jako jego przyjacielem oraz grono innych cenionych wykonawców. Autorem zdjęć jest Andrzej Ramlau, muzykę skomponował Michał Lorenc, zaś świat przełomu lat 70. i 80. na planie filmowym odtworzył Andrzej Haliński.
Mniejsze zło, Polska 2009. Reżyseria: Janusz Morgenstern, scenariusz: Janusz Anderman, Janusz Morgenstern na motywach powieści Cały czas Janusza Andermana, zdjęcia: Andrzej Rameau, muzyka: Michał Lorenc, scenografia: Andrzej Haliński, kostiumy: Magdalena Biedrzycka, montaż: Elżbieta Kurkowska, dźwięk: Andrzej Bohdanowicz, Jacek Kamela. Występują: Lesław Żurek (Kamil Nowak), Anna Romantowska (matka Kamila), Janusz Gajos (ojciec Kamila), Wojciech Pszoniak (pacjent), Magdalena Cielecka (aktorka), Tamara Arciuch (lekarka), Borys Szyc (Mareczek), Edyta Olszówka (eseistka), Władysław Kowalski (publicysta), Julia Kamińska (poetka). Produkcja: SF Perspoektywa - Vision Film - Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Współfinansowanie: Polski Instytut Sztuki Filmowej. Dystrybucja: Vision. Czas wyświetlania: 108 min. W kinach od 23 października 2009 roku.
 
 


Skocz do: